Tessa Minneboo over de opleiding Intern Onderwijsadviseur
Hoe kan ik mijn professionele identiteit als beleidsadviseur versterken? Voor Tessa Minneboo, adviseur kwaliteitszorg en beleid bij beroepsopleider VONK in Noord-Holland Noord, was dit een sleutelvraag. “De opleiding Intern Onderwijsadviseur gaf me nieuwe denkkaders én zelfvertrouwen. Ik ben niet per se harder gaan werken, maar wel wijzer.”
Toen binnen VONK een intern professionaliseringstraject voor de adviseurs van het onderwijsbureau werd opgezet, koos Tessa een andere route. “Ik was net gestart als adviseur en nog volop aan het ontdekken wie ik ben in die rol. Als ik me direct intern had laten scholen, was ik bang te veel gevormd te worden naar de bestaande organisatiecultuur. Ik wilde eerst mijn professionele identiteit verstevigen.” Daarom koos ze bewust voor een externe opleiding — op eigen initiatief, in eigen tijd en met eigen middelen. “Dat voelde als een investering in mezelf. En ik heb er geen moment spijt van gehad.”
Adviseren zonder macht
Tessa werkt voor zowel vmbo als mbo binnen VONK, de beroepsopleider van Noord-Holland Noord. “Als adviseur heb je geen formeel eigenaarschap over processen, maar je moet je er wel toe verhouden. Dat vraagt om strategisch handelen, zonder directe sturingsmiddelen.” Tijdens de opleiding Intern Onderwijsadviseur werd die complexiteit niet vermeden, maar juist benoemd en onderzocht. “Ik heb geleerd om scherper te kijken: waar schuurt het? Wat speelt er onder de oppervlakte? En hoe beweeg ik me daarin op een manier die recht doet aan mezelf, aan anderen en aan de context?”
Een belangrijke slijpsteen daarin was de systeemanalyse op basis van het denkkader van Yrjö Engeström. “In het begin is dat taaie kost, maar je leert er zoveel van. Je gaat beter zien waar fricties zitten, wie de betrokken actoren zijn, welke belangen er meespelen. En dan kun je betere afwegingen maken over je handelen.”
Professioneel én persoonlijk gegroeid
De opleiding leverde Tessa ook op andere vlakken belangrijke inzichten op. “Als adviseur wil je natuurlijk impact hebben. Maar ik heb geleerd dat het oké is als je advies niet wordt overgenomen. Dat zegt niet per se iets over jou, maar over de complexiteit van de organisatie. Vroeger dacht ik snel: het ligt aan mij. Nu weet ik: er zijn andere belangen, andere perspectieven. Ik kan mijn advies geven en dan vertrouwen op de relatie. Dat geeft ruimte én stevigheid.”
Die stevigheid voelt ze nu in allerlei situaties. “Ik schakel soepeler tussen niveaus — of ik nou met een docent spreek, een directeur of het college van bestuur. En ik communiceer duidelijker over wat ik verwacht en wat anderen van mij mogen verwachten.”
Kwaliteitsdenken in beweging brengen
Een belangrijk vraagstuk waar Tessa zich mee bezighoudt, is het versterken van kwaliteitscultuur binnen de organisatie. “We willen dat docenten niet alleen lesgeven, maar ook actief met elkaar praten over wat kwaliteit is en hoe je die verbetert.” VONK werkt met een onderwijsontwikkelcyclus op basis van de PDSA (Plan-Do-Study-Act) methode. “We hebben bewust gekozen voor ‘study’ in plaats van ‘check’, omdat we willen aanmoedigen dat teams écht reflecteren. Wat ging goed? Wat niet? Wat waren de neveneffecten? Zo ontstaat een cultuur waarin leren centraal staat — ook voor professionals.” Tessa coördineert onder meer een digitale inspiratiebox en organiseert bijeenkomsten waarin goede voorbeelden worden gedeeld. “De uitdaging is: hoe krijgen we dit niet alleen op beleidsniveau scherp, maar ook op de werkvloer tussen de mensen?”
Leren van verschillende perspectieven
De verbindingen die Tessa opbouwde tijdens de opleiding met andere deelnemers, noemt ze “ongelooflijk waardevol”. “Deelnemers kwamen uit alle onderwijssectoren. Eén van mijn studiegenoten was bijvoorbeeld directeur van een kleine basisschool. Haar perspectieven gaven me veel inzicht in afwegingen waar ik zelf niet mee te maken heb, maar waar ik als adviseur wél op moet aansluiten. Juist die diversiteit maakte de opleiding krachtig. Je leert niet alleen van de inhoud, maar ook van hoe anderen in hun rol staan. En dat helpt weer om je eigen rol beter te begrijpen.”
De rol van de opleider
Vol lof is Tessa over opleider Ton Bruining. “Hij heeft ontzettend veel kennis en ervaring én feeling voor wat een groep nodig heeft. Hij weet telkens een goede balans te vinden tussen wat de groep vraagt en wat het individu nodig heeft. Soms is er maatwerk nodig, soms juist groepsleren. Hij voelt dat goed aan.”
Tot slot. Wie kan met name zijn voordeel doen met deze opleiding? In Tessa’s ogen is de opleiding een aanrader voor iedereen die in beleidsmatige of coördinerende zin werkt aan onderwijsontwikkeling. “Of je nou IB’er bent, kwaliteitscoördinator, stafadviseur of teamleider — als je wil leren hoe je vanuit een niet-sturende rol tóch effectief kunt zijn in complexe organisaties, dan kan deze opleiding veel voor je opleveren.”
Is het professionaliseringsbeleid van je school aansprekend genoeg voor je personeel? Worden leraren écht toegerust om de onderwijsvisie te realiseren? Ton Bruining geeft vier tips om meer te halen uit je interne professionalisering en je eigen huisacademie.
Heeft u zorgen bij de kwaliteit van uw onderwijs? Wilt u een meer professionele cultuur ontwikkelen? Wilt u ervaren leraren als teacher leaders in positie brengen? Wilt u professionaliseringsactiviteiten naar ‘the next level’ brengen met een huisacademie? Zonder de pretentie te hebben volledig te zijn presenteren we in deze infographic zeven sle...
Externe oriëntatie is altijd een voorwaardelijke stap voor de professionalisering in het onderwijs. Pas als leraren en scholen uit hun eigen bubble komen, kunnen leraren ze zicht krijgen op de bedoeling van het onderwijs en daarmee op de professionaliseringsopgave.
Jongeren zijn in deze pandemie al lang verstoken van echt contact. Jan Ruigrok ziet dat het mis gaat met de Errols in deze tijd van lockdown en avondklok. De 'coronablues' krijgen vat op Errol. De levenslustige, creatieve, vrolijke jongen komt zijn kamer niet meer af, ligt op bed, zit te gamen en is voor zijn ouders en zusje onbereikbaar. Hoe nu...
Scholen hebben soms te maken met heftige incidenten. Jan Ruigrok is expert in herstelgericht werken. Op 6 april start een nieuwe editie van de opleiding coördinator herstelrecht in het onderwijs. Wat is herstelrecht en hoe werk je als school aan een veilig klimaat? In gesprek met Jan Ruigrok.
Schoolleiderschap is sturing geven aan relaties. Schoolleiders moeten daarbij omgaan met uiteenlopende en soms tegenstrijdige verwachtingen. Hoe doe je dat?
Het coronavirus vraagt grote offers. Zeker ook van jongeren. Thuis werken en leren, weinig contact met anderen: wat doet dat eigenlijk met jongeren? Het Erasmus SYNC lab deed uitgebreid onderzoek en kwam met ideeën. Laten we op een Rotterdamse manier de mentale crisis onder jongeren aanpakken. Daarvoor pleit pedagoog Jan Ruigrok in zijn blog ‘De...
In veel visiedocumenten van scholen duikt het begrip ‘eigenaarschap van leerlingen’ op. Maar wordt het ook in praktijk gebracht? “Er is geen toverstaf. Als je ander gedrag bij een leerling wilt zien, betekent dat ook iets voor jou als docent.”
Uit het rapport Peil Rekenen en Wiskunde komt naar voren dat veel basisscholen een lager niveau nastreven: namelijk het niveau 1F in plaats van 1S. De lat moet dus echt omhoog! Kinderen halen te weinig uit hun rekentalenten.
Het enthousiasme en de gretigheid die doorklinken in Xander Damen, directeur basisschool De Nieuwe Weg (Poeldijk), zijn ontwapenend. In gesprek over de samenwerking met ISW Irenestraat (vo-school voor kadergerichte leerweg, theoretische leerweg en HAVO) rond 10-14 onderwijs.
Wat kun je doen als de examenstunt ontspoort? Pedagoog Jan Ruigrok schetst scenario's en de centrale vragen hierbij. ‘School in Bussum overweegt aangifte tegen leerlingen na uit de hand gelopen examenstunt’, kopt de NRC op 25 april in een artikel nadat een examenfeest ontaardde in gevechten tussen politie en leerlingen en er aan alle kanten sch...
“Eigenaarschap van leerlingen in het speciaal onderwijs kan niet zonder kaders. Belangrijk is het besef dat je als docent niet alleen coach wordt. Je blijft de leraar. De sleutel is om vanuit dat kader het echte gesprek aan te gaan met de leerling op basis van de leerdoelen.” Interview met Diane van der Voorn over de groei van leerlingen, het '...
Doorstroom van medewerkers blijkt voor een schoolorganisatie vaak een succesvol alternatief voor externe werving van nieuwe leidinggevenden. Het zorgt voor behoud van waarde(n)volle kennis en biedt talentvolle en betrokken collega’s mogelijkheden tot carrièreperspectief binnen de eigen organisatie. Onderwijsprofessionals die zich willen oriënter...
Groeien en met lef en liefde op de school werken gaat steeds beter als je met een open en liefdevolle blik naar jezelf kijkt, ook naar je ‘slechte’ of ‘gekke’ kanten. Dan kun je onderzoeken hoe je met jezelf omgaat, hoe je leidinggeeft aan jezelf en al je gedachtes en gevoelens terwijl je leidinggeeft aan je klas of je team.
Mislukte fusiegesprekken. Rode kaarten van de Inspectie. Een verslechterende financiële positie. In ‘Verhalen uit de bestuurskamer’ beschrijft Hilde Adriaenssens situaties en dilemma's die gebaseerd zijn op de dagelijkse adviespraktijk.
Ben je leerlingbegeleider, ondersteuningscoördinator, ib-er, mentor of vertrouwenspersoon? Je groeit in je taak en rol met onze trainingen. Kies bij KPC Groep de opleiding die bij je past. Ook incompany zijn er veel mogelijkheden.
Welke kant wil jij op met je onderwijsloopbaan? Voor leraren in het VO die een leidinggevende positie overwegen organiseert KPC Groep op 4 oktober een oriëntatiedag. De dag wordt begeleid door Morris Oosterling. Hij begeleidt vaker docenten die leidinggevende aspiraties hebben
Stel je eens voor. Als ondersteuningscoördinator wil je echt het verschil maken en als kartrekker vernieuwingen opzetten op het gebied van leerlingbegeleiding. Hoe kan een speciaal professionaliseringsprogramma je daarin verder helpen? Lees op de site van KPC Groep de ervaringen van Francis Holtslag, Anita Gouda en Deborah van Ham en hoe zij in ...
Waarom studeren sommige mbo 4-gediplomeerden niet door op het hbo terwijl ze dat eigenlijk wel zouden willen en kunnen? De redenen liggen overwegend in hun persoonlijke kenmerken en hun sociale omgeving, zo blijkt uit onderzoek door de Inspectie van het Onderwijs. Jan Ruigrok reageert op het rapport.
“We waren op zoek naar meer certificeringen in onze uitstroomrichtingen. We hebben goed rondgekeken en kwamen in veel sectoren uit bij SVA van KPC Groep. ” Joost Jacobs is onderwijskundig leider van Praktijkschool Helmond. Samen met docent Latoya Havenaar vertelt hij over de keuze voor SVA, de ambities van de school én over de nieuwe locatie waa...
Neuropsycholoog Erik Scherder pleit doorlopend voor een 'deltaplan voor meer bewegen'. In een interview met de LC brak hij een lans voor bewegen in het onderwijs. “Richt scholen anders in, neem vakleerkrachten aan en geef beweging een veel prominentere plek in het curriculum. Daar ga je ook beter van rekenen." Spelen en bewegen zijn zuurstof voo...
Stichting Lezen & Schrijven vraagt deze week aandacht voor laaggeletterdheid. Interview met de aan het KPC-netwerk verbonden taalexpert Marjolein van Oenen aan de hand van trefwoorden.
Spelen en bewegen is zuurstof voor het brein, stelt prof. Erik Scherder. "Cognitief gezien blijkt uit wetenschappelijke onderzoeken dat de lesstof beter beklijft en beter onthouden wordt." Wil jij weten hoe dit precies zit en hoe je bewegend leren kunt toepassen in dagelijkse lespraktijk? Op 9 november organiseert KPC Groep een studiedag over b...
Provocatieve coaches zijn clowns die met een stalen gezicht de meest baarlijke nonsens kunnen uitkramen. Ze ontregelen nare vastgelopen patronen en scheppen daarmee een nieuwe orde. Hun lariekoek - die wanneer we die serieus zouden nemen tot de grootste ellende zou leiden - roept een tegenreactie op die voor positieve doorbraken zorgt. De coach ...
Hoe vergroot je de effectiviteit en aantrekkelijkheid van de huisacademie van je eigen scholengroep? Die vraag staat centraal in de inspiratiesessie die we op 6 december in Utrecht organiseren. Dit onder het motto: The Next Step.Als 'opmaat' naar de sessie geeft Ton Bruining alvast wat prikkelende inzichten en tips. Dit in de vorm van een drieta...
In toenemende mate ervaren basisscholen dat het leerstofjaarklassensysteem knelt. Daarom verkennen schooldirecteuren en teams mogelijkheden om het onderwijs op hun school duurzaam anders te organiseren. Tussen droom en daad bevinden zich soms de nodige valkuilen en hindernissen.
Op het Geert Groote College in Amsterdam verzorgde Ton Bruining, netwerkpartner van KPC Groep, onlangs de zevende Laurens van der Graafflezing, vernoemd naar de bevlogen docent Nederlands die bij de crash van MH17 om het leven kwam. (tekening gemaakt door Erika Nováková, leerling van het Geert Groote College).
Na het succes van zijn boek ‘Het tienerbrein’ schreef hoogleraar neuropsychologie Jelle Jolles ‘Leer je kind kennen’. Een boek over ontplooiing, leren, denken en het brein. Hierin besteedt hij ruim aandacht aan de executieve functies. Een onderwerp dat steeds meer in de belangstelling staat bij leraren en schoolleiders.
"Stress, niets te doen en prestatiedruk: bijna de helft van de jongeren lijdt zwaar onder corona", kopte dagblad Trouw n.a.v. onderzoek van het CBS. Wat kunnen scholen en leraren betekenen voor leerlingen in deze tijden van onzekerheid? "We zitten nu op een kruispunt met de leraar als een soort wisselwachter die kan bijdragen de energie de goede...
"We racen maar door. Dit terwijl de onderwijssector reeds de twijfelachtige eer heeft de ranglijsten over stress en burn-out aan te voeren. Tel daarbij de tekorten op aan personeel en mijn conclusie is: we rijden keihard af op een muur.
In de reeks ‘Verhalen uit de bestuurskamer’ een nieuwe aflevering. Een fictieve case over een vo-school die worstelt met schoolontwikkeling. Hilde Adriaenssens, Ton Bruining en Morris Oosterling, allen netwerkpartners van KPC Groep, laten hun licht schijnen over de situatie en schetsen oplossingsrichtingen.
Na een nadere duiding en plaatsbepaling van HRD presenteert Ton Bruining in zijn boekbespreking 'een kleine proeve' uit de rijke verzameling van 45 hoofdstukken in het Handboek HRD. Ook geeft hij zijn reflectie op dit kloeke boek van bijna 900 pagina's.
Janke van der Zaag is sinds afgelopen zomer directeur KPC Interim. Bestuurders en scholen weten steeds beter KPC Interim te vinden, constateert ze. “De vragen variëren enorm: van manager a.i. tot een tijdelijke officemanager of een intern begeleider.
“Eigenaarschap is denk ik in deze tijd belangrijker dan ooit. Door de coronatijd zijn leerlingen hun structuur kwijt en soms ook hun motivatie. Dit versterkt door de verhalen in de media over leerachterstanden. Ook docenten zijn soms hun houvast kwijt. Ze gaan dan trekken aan leerlingen die op hun beurt weer achterover gaan hangen."
“Eigenaarschap van leerlingen in het speciaal onderwijs en praktijkonderwijs kan niet zonder kaders. Belangrijk is het besef dat je als docent niet alleen coach wordt. Je blijft de leraar. De sleutel is om vanuit dat kader het echte gesprek aan te gaan met de leerling op basis van de leerdoelen.”
In een nieuwe publicatie van KPC Groep gaat taalexpert Marjolein van Oenen in op het verbeteren van begrijpend lezen. Haar focus ligt hierbij op de rol van de schoolleider.
Wereldoriëntatie in samenhang aanbieden? Hiervoor zijn methodes beschikbaar. Sommige scholen kiezen voor een andere weg: werken met kernconcepten. In gesprek met Taco Houkema en Margje van Muiswinkel. Beiden ondersteunen vanuit KPC Groep scholen die aan de slag willen met deze vorm van onderwijsontwikkeling.
Het gevoel van onveiligheid van leerlingen was al groot door de coronacrisis. Mentaal had de jeugd het al zwaar te verduren. Nu is daar het oorlogsgeweld in Oekraïne bijgekomen dat elk moment van de dag binnenkomt via de (social) media. Wat vergt dit van leraren en van hun pedagogisch vakmanschap? Een column van Jan Ruigrok, netwerkpartner van K...
Esther de Boer, netwerkpartner KPC Groep, is expert op het terrein van hoogbegaafdheid. Een onderwerp waarover ze scholen begeleidt en coacht. Ook heeft ze verschillende publicaties op haar naam staan. Esther is co-auteur van het onlangs verschenen ‘Werken met begaafdheid in de klas’, de opvolger van ‘Werken met begaafde leerlingen in de klas ‘.
Goed onderwijs staat of valt met de kwaliteit van de leraar. Scholen investeren dan ook in de professionalisering van leraren. Voor KPC Groep verzorg ik masterclasses gericht op het ontwikkelen en uitvoeren van professionaliseringsbeleid en het bouwen van huisacademies en begeleid ik werkplaatsen waarin leraren aan de ontwikkeling van onderwijs ...
Brainport Eindhoven geldt als de meest innovatieve technologieregio in Nederland. Als een schoolvoorbeeld van kruisbestuiving en co-creatie. Die wind van samenwerking waait ook bij de groeiende groep van Brainport-scholen. Een samenwerkingsverband van po- en vo-scholen die hun leerlingen voorbereiden op deelname aan een hoogtechnologische samenl...
De school als de plek die zowel geborgenheid biedt als uitdaagt. Jan Ruigrok, netwerkpartner van KPC Groep, schreef hierover het boek ‘Hoop, humor en herstel’. Uitgebreid gaat hij in op een vraagstuk dat veel leraren en teams puzzelt: wat betekent bouwen aan een veilig schoolklimaat voor de manier waarop leerlingen, leraren en ouders met elkaar...
Actief als dyslexiecoach? Op basis van onze jarenlang betrokkenheid bij het Masterplan Dyslexie, de actuele vragen vanuit het onderwijsveld én de kennis van onze adviseurs ontwikkelde KPC Groep de praktijktraining ‘Dyslexiecoach’. Een nieuwe editie van deze hooggewaardeerde training gaat van start op 21 september.
Onze oriëntatiedag van 10 juni biedt zowel de schoolorganisatie als de deelnemende onderwijsprofessional inzichten in talenten en ambities. Dit levert waardevolle bouwstenen op voor loopbaanplanning én voor organisatieontwikkeling.
“Ik zit kort voor mijn pensioen en dacht: examineren voor SVA dat is leuk en het past bij mij”. Yolande Rotteveel Mansveld werkt bij STIP, een vso-school in Utrecht. Ze combineert dit sinds een jaar met de rol van SVA-examinator. SVA is een onderdeel van KPC Groep.
“Ik zit kort voor mijn pensioen en dacht: examineren voor SVA dat is leuk en het past bij mij”. Yolande Rotteveel Mansveld werkt bij STIP, een vso-school in Utrecht. Ze combineert dit sinds een jaar met de rol van SVA-examinator (branchegerichte opleidingen in praktijkonderwijs en vso).
Voor het zoveelste jaar op rij luidde de Onderwijsinspectie de alarmbel over het taal- en rekenonderwijs. Minister van Onderwijs Dennis Wiersma (VVD) komt met een ‘nationaal masterplan’ om het tij te keren. ‘Bewezen interventies’ moeten de kwaliteit van het Nederlandse onderwijs verhogen. Reflecties van Ton Bruining, netwerkpartner van KPC Groep.
De opleiding intern onderwijsadviseur is volgeboekt. Vanwege de grote belangstelling organiseert KPC Groep een extra editie van deze opleiding. De intake-gesprekken van deze extra editie vinden plaats op 30 november. De opleiding zelf start op 14 februari 2023.
Waarom neemt leerling A soms van die oliedomme beslissingen? Hoe komt het dat de resultaten van leerling B in een paar maanden tijd zo gekelderd zijn? Waarom is leerling C zo impulsief? In het onderwijs gaat steeds meer aandacht uit naar executieve functies.
Minister Dennis Wiersma van Onderwijs wil dat leerlingen later dan nu een keuze kunnen maken voor vervolgonderwijs. In het veld zelf is het verbeteren van de aansluiting tussen primair en voortgezet onderwijs een thema dat al veel langer leeft. Steeds meer scholen starten met 10-14-onderwijs.
De overheid zet financieel 'de turbo aan' voor het versterken van de basisvakken. En de wetenschap zegt hoe het moet. Maar dat is niet het hele verhaal. Ga eens in de schoenen van de leerkracht en het team staan, stelt Marjolein van Oenen in haar blog.
Ton Bruining, netwerkpartner van KPC Groep, laat zijn lezers in zijn prikkelende blogs graag meedenken over de essentie van goed onderwijs. Zelf geïnspireerd door filosoof Harry Kunneman spreekt Ton Bruining vaak over ‘onderwijs dat werkt, dat deugt en deugd doet’. Een longread over Tons perspectief op onderwijs is als download beschikbaar.
Het versterken van executieve functies vindt steeds meer zijn plek in het onderwijs. Over executieve functies zijn inmiddels boekenplanken volgeschreven. Maar hoe geef je dat in de klas en in de begeleiding praktisch handen en voeten? Dat is de expertise van orthopedagoog Frederiek Westerveld, netwerkpartner van KPC Groep.
Scherpe inzichten van onze netwerkpartner Tessa Pierik, netwerkpartner van KPC Groep, over leiderschap in tijden van personeelskrapte en hoe je het verschil kunt maken
Rob Mataheru is één van de deelnemers aan de lopende opleiding intern onderwijsadviseur die vóór de zomervakantie van start ging. Waarom schreef hij zich in?
Het werken met kernconcepten is een andere aanpak van het (wereldoriënterend) onderwijs op de basisschool. Veel scholen bieden wereldoriëntatie aan in aparte vakgebieden. Bij kernconcepten ligt de focus op samenhang: ontdekken hoe de wereld, processen en ontwikkelingen met elkaar verband houden.
Ben je intern begeleider, kwaliteitsmedewerker, teacher leader of bestuursadviseur? Op zoek naar persoonlijke en vakinhoudelijke ontwikkeling en vergroting van je adviesvaardigheden?
Jan Ruigrok, netwerkpartner van KPC Groep, merkt aan de vragen die hij krijgt dat leerlingen én leraren het zwaar hebben en dat scholen soms handelingsverlegen zijn bij het herstellen van relaties en omgaan met grensoverschrijdend gedrag. Tegelijk is hij hoopvol. “Ik zie zoveel betrokken docenten en schoolleiders die fantastische dingen doen om ...
Faalangst is een natuurlijke reactie op acties die het risico in zich dragen dat ze niet lopen zoals je wilt. Wie faalangst weet om te zetten in faalkracht, aanvaardt dat zijn acties misschien niet het resultaat opleveren waarnaar je streeft. Een faalkrachtig mens heeft het lef ‘op zijn bakkes’ te gaan en is in staat het risico op schade binnen ...
"In de periode augustus-november was ik op een tiental scholen met besturen, directies, leerteams, werkgroepen en leerkrachten in gesprek over leesonderwijs. Ik verzorgde bijeenkomsten, trainingen en bezocht lessen. " Marjolein van Oenen, netwerkpartner van KPC Groep, deelt haar waarnemingen over het verbeteren van begrijpend leesonderwijs.
Voor het bestuur/de directie en de Raad van Toezicht van een school is het van belang dat het onderwijsproces goed kan blijven lopen. Ook in onzekere tijden. Een begroting en meerjarenbegroting helpen om zicht en grip te houden op de financiën van de school. In een tijd van meer onzekerheden vermindert de betrouwbaarheid van die begrotingen.
Een klimaat creëren waarin medewerkers openhartig durven zijn, fouten toegeven en ruimte voelen om van en met elkaar te leren. In het onderwijs groeit de belangstelling voor het thema psychologische veiligheid. Anne-Marie Wijffels nam samen met collega-locatieleiders van Punt Speciaal onderwijsgroep deel aan een werksessie onder leiding van Walt...
Dat de resultaten van het Nederlandse (basis) onderwijs, de leeropbrengsten, tegenvallen is al lang geen nieuws meer. Ook dalen ‘we’ in een benchmark met andere landen als je kijkt naar de PISA-scores. De roep om meer focus op de kernvakken is logisch. Maar de monitoring en verantwoording die hiermee echter gemoeid zullen gaan, perst als we nie...
Het is een veel gehoord geluid in het onderwijs: leerlingen zijn ongemotiveerd en zouden meer eigenaar moeten worden van hun leerproces. “Je moet ze meer loslaten” is een vaak gehoorde zin. Is dat zo? En hoe doe je dat? Wat heeft een leerling nodig en wat heeft een leraar daar zelf in te doen?
Welke kant wil jij op met je onderwijsloopbaan? Voor leraren in het VO die een leidinggevende positie overwegen organiseert KPC Groep op 3 maart een oriëntatiedag. De dag wordt begeleid door Morris Oosterling. Hij begeleidt vaker docenten die leidinggevende aspiraties hebben.
Het is weer de tijd van lijstjes en terugblikken. Voortdurend ontsluiten onze netwerkpartners hun kennis en ervaring. Via publicaties delen we inzichten met leraren, schooldirecteuren, bestuurders en andere onderwijsprofessionals. Dit in de vorm van artikelen, infographics en blogs. Op de drempel naar 2023 het overzicht van de meest gelezen publ...
Frustratie bij leerlingen; meermaals wisselen van scholen; vertraging in de schoolloopbaan en soms zelf thuiszitten. Voor hoogbegaafde leerlingen is het onderwijsaanbod nog lang niet altijd passend. Een aantal verontruste schooldirecteuren schreef vorig jaar daarom een brandbrief naar de minister. Ze gaven aan dat het aanbod nog niet overal op o...
“Begrijpend lezen is een gat in de markt. Hierdoor is er steeds meer aanbod van methodes, aanpakken en kennis. Scholen verdrinken daar soms in. Ik help ze om keuzes te maken die passen bij hun context. Dat er wat moet gebeuren is voor scholen wel helder. Maar hoe doe je dat dan? Daar zie je vaak handelingsverlegenheid.”
Hans Burgmans, netwerkpartner van KPC Groep, schreef een beschouwing over ChatGPT. Hierin gaat hij onder meer in op de impact van ChatGPT op (taal)onderwijs, de risico's van Artificiële Intelligentie, het gesprek over voors en tegens op school aangaan.Download hier de beschouwing
Wil je het potentieel van chatbots als ChatGPT verkennen? Of wil je juist ChatGPT zo goed mogelijk blokkeren of detecteren? Of wil je misbruik of fraude met ChatGPT zo goed mogelijk aanpakken? Vanuit deze invalshoeken reiken we scholen en leraren inspiratie aan en verzorgen we praktische demonstraties van ChatGPT en anti-ChatGPT software.
Elke leidinggevende weet dat zij of hij simpelweg door in een vergadering aanwezig te zijn, de machtsdynamiek tussen de deelnemers aan dat overleg verandert. Want met jou als ‘eindbaas’ in een vergadering erbij zullen veel mensen - zonder dat dat jouw bedoeling is - nog meer dan anders afwegen wat ze wel en niet gaan zeggen.
In deze zesdaagse en hooggewaardeerde basisopleiding van KPC Groep maak je uitgebreid kennis met diverse facetten in het werk van een zorgcoördinator/ondersteuningscoördinator.
Wil je krachtige impulsen geven aan de professionele cultuur? De professionaliseringsactiviteiten in je school of scholengroep naar een hoger plan brengen? Meer rendement halen uit je huisacademie? We hebben dan een aanrader voor je.
Het is een veel gehoord geluid in het onderwijs: leerlingen zijn ongemotiveerd en zouden meer eigenaar moeten worden van hun leerproces. “Je moet ze meer loslaten” is een vaak gehoorde zin. Is dat zo? En hoe doe je dat? Wat heeft een leerling nodig en wat heeft een leraar daar zelf in te doen?
Het overviel ons in zekere zin, de vraag of het mobieltje in de klas een plek verdient stond centraal. Schijnbaar uit het niets kwam ChatGPT langszij. Generatieve AI. Slimmer en beter dan Google? Leerlingen hadden het al snel ontdekt en de mooiste samenvattingen en inzichten kwamen op je bureau of in je inbox.Tijd om eens te kijken naar de mogel...
SVA (onderdeel van KPC Groep) en ORGB-opleidingen gaan samenwerken. Dat beide organisaties deze beweging maken is niet vreemd. ORGB verzorgt voor diverse PrO-/VSO-scholen de examinering van de Entree-opleiding. Op verschillende van deze scholen wordt ook gewerkt met SVA2-examens.
De opleiding intern onderwijsadviseur van KPC Groep trekt onderwijsprofessionals uit alle onderwijssectoren. Ook uit het primair onderwijs. Zoals Rosa Smit-Brouwer. Ze neemt deel aan het lopende programma.
Begin met de bedoeling! Dat hoor je vaak in scholen die willen werken vanuit het 'WHY" zoals managementgoeroe Simon Sinek dat verwoordt. Wat betekent dat eigenlijk voor de professionalisering van leraren?
Op het Carmel College Salland verzorgde Johan Vlasblom een tweedaagse praktijktraining voor docenten en mentoren over provocatieve begeleiding. Manon Post (docent Engels en mentor van een gymnasium 3 klas) behoorde tot de deelnemers. Ze blikt terug.
Annemiek Staarman is verbonden aan het netwerk van KPC Groep. Ze begeleidt vakgroepen, doet kwaliteitsonderzoek voorafgaand aan een inspectiebezoek en verzorgt studiedagen rond collegiale visitatie. “Steeds vaker merk ik dat, als het over het verbeteren van de kwaliteitszorg gaat, het over de kwaliteitscultuur gaat. En daar is reden voor.”
Elk jaar als de schoolexamens beginnen ziet de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK), die landelijk de uitgifte van geneesmiddelen bij de apotheek bijhoudt, een opvallende piek. Dan schrijven artsen substantieel vaker het middel propranolol voor aan jongeren.Welke behoeften zou een pilletjesslikkende examenkandidaat aan het vervullen zijn m...
Wat staat ons als team te doen als we kindgerichter willen werken? Deze vraag stelde speelleercentrum De Oversteek in het Brabantse Liempde zich. De antwoorden zijn zichtbaar en merkbaar aan het worden. In gesprek met directeur-bestuurder Irene Verbeet. “Als team zijn we samen op weg en zoeken we naar bewandelbare paden. Elke keer maken we een s...
Passende schooleigen leerlijnen in het vso en praktijkonderwijs. Dat is een thema waarbij Mandy Ankersmit, adviseur van KPC Groep, regelmatig scholen ondersteunt.
In een nieuwe whitepaper gaat Tessa Pierik, netwerkparter van KPC Groep, in op de spanning tussen verantwoorden, presteren en reflecteren en wat duurzaam succes realiseren vergt van leidinggevenden in het onderwijs
Het kabinet trekt dit jaar extra geld uit voor onderwijs aan hoogbegaafden. Veel scholen hebben programma’s of speciale modules voor hoogbegaafde leerlingen. Maar dat is niet genoeg. "De uitdaging voor de leraar of de leerkracht is het kind echt te zien", stelt Esther de Boer, netwerkpartner van KPC Groep.
Voor leraren in het VO die na willen denken over een leidinggevende positie organiseert KPC Groep op 30 november in Utrecht een oriëntatiedag. De dag wordt begeleid door Morris Oosterling.
In 2023 hebben we bij EuroCollege Amsterdam een indrukwekkend slagingspercentage van 80% behaald, en dat vervult ons met enorme trots! Dit succes is een stralend voorbeeld van de onvermoeibare inzet en vastberadenheid van onze fantastische studenten, gesteund door ons gepassioneerde team onder leiding van mevrouw Balt.Bij EuroCollege beseffen we...
Pesten kun je alleen doen afnemen als je bereid bent met andere ogen te kijken naar anderen die mensen pesten. Dit stelt Jan Ruigrok in een blog naar aanleiding van de Week tegen het pesten.
De leesresultaten staan al jaren onder druk. Veel scholen willen stappen zetten in het verbeteren van begrijpend leesonderwijs. Dit in samenhang met andere taal- en OJW-domeinen in plaats van een vak apart. Synergie dus. De hamvraag is: hoe doe je dat en hoe breng je die samenhang aan? Daarover organiseerden Marjolein van Oenen en Anneleen Mul...
Donderdag 12 oktober vond training curriculumontwerp voor praktijkonderwijs en voortgezet speciaal onderwijs plaats. In deze training van KPC Groep leren scholen hoe zij werkbare leerlijnen ontwikkelen, passend bij hun school en visie
Heb je in je school of scholengroep een interne adviesfunctie- of -rol en wil je je vakmanschap en vaardigheden aanscherpen om je impact te vergroten?Ben je teacher leader, projectleider, stafmedewerker of intern begeleider en wil je je ontwikkelen tot intern onderwijsadviseur?Ben je bestuurder of directeur en wil je collega’s verleiden om in d...
Respectvol met elkaar omgaan is bij ons vanzelfsprekend, zo lezen we op de website van !mpulse in Leeuwarden. De principes van het Herstelrecht liggen aan de basis van het pedagogisch klimaat op deze scholengemeenschap die hoog scoort op het gebied van sociale veiligheid.
Dit schooljaar verzorgt Pieter Jan Hiemstra wederom met Ton Bruining opleidingsprogramma’s voor startende ondersteuningscoördinatoren (19 december eerste cursusdag). “De kunst is als ondersteuningscoördinator boven de waan van de dag uit te steken. Je bent immers geen brandjesblusser.”
Janke van der Zaag is directeur KPC Interim. Bestuurders en scholen weten steeds beter de weg naar KPC Interim te vinden, constateert ze. “De vragen variëren enorm: van manager a.i. tot een tijdelijke officemanager of een schoolleider a.i. of een interim-intern begeleider. We werken voor HBO, VO, MBO, VMBO en PO. We leveren ook interim-projectle...
Onderwijsvernieuwers Sjef Drummen en Jan Fasen hebben een belangrijk boek gemaakt, 10 jaar Agora in de praktijk. Het is in wezen een bundel van drie boeken. In twee boeken zetten achtereenvolgens onderwijsarchitect Drummen en innovatieve schoolleider Fasen hun gedachten over het failliet van het Nederlandse onderwijssysteem uiteen. Die zijn verv...
“Spelverdeler voor de leerlingondersteuning”. Met deze metafoor typeert opleider Pieter Jan Hiemstra de rol van de ondersteuningscoördinator. Tegelijkertijd ziet hij dat ondersteuningscoördinatoren soms ‘in het diepe worden gegooid’ en in plaats van de lijnen uitzetten vooral bezig zijn met ‘interne brandjes blussen’.
Het is alweer een ruime maand geleden dat de Pisa-resultaten het nieuws domineerden. Er is van alles over gezegd en geschreven in de (sociale) media. Van kritische kanttekeningen over de validiteit van het Pisa-onderzoek tot de belabberde kwaliteit van het onderwijs. Van uiteenlopende redenen voor de slechte leesvaardigheid van Nederlandse 15-ja...
Op 18 maart verzorgt KPC Groep de training ‘Eigenaarschap in het praktijk- en voortgezet speciaal onderwijs’. In deze training tackelen we misvattingen met betrekking tot eigenaarschap. Ook zoomen we in op de specifieke uitdagingen van het Pro en VS voor docenten die hun leerlingen meer eigenaarschap willen geven. Effi Oosterwijk licht de train...
Ria Rigter is senior-adviseur ontwikkelen & kwaliteit bij de Gooise Scholen Federatie (acht vo-scholen en een Internationale Schakelklas). Ze nam deel aan de opleiding Intern Adviseren van KPC Groep. “Door deze opleiding ben ik veel meer gaan nadenken over wat ik kan doen om mensen echt mee te nemen i.p.v. mijn visie blijven uitdragen en me...
Op 10 september start de nieuwe editie van onze hooggewaardeerde basisopleiding ondersteuningscoördinator. Wat spreekt deelnemers aan in deze opleiding? Wat voor inzichten namen eerdere deelnemers mee naar hun eigen school?
Herkent u dit? Het ontwikkelen van een gedragen schoolplan gaat bij ons moeizaam’.‘Het is lastig voor ons om keuzes te maken’.‘Slechts weinig leraren kennen onze plannen’. ‘We hebben beperkt zicht op wat leerlingen, ouders en onze externe partners van ons verwachten’.
Hoe verbeter je het arbeidsmarktperspectief van jongeren in het Praktijkonderwijs en VSO? SVA (Scholing voor Arbeid) biedt daar programma's voor die ondersteunen bij uitstroom naar werk in verschillende sectoren.
Als mentor ben je spil in de begeleiding van de leerling. Binnen het mentoraat krijgt coaching steeds meer nadruk. Wat zijn de uitdagingen hierbij en welke elementen zijn cruciaal voor impactvol coachen? We gaan in gesprek met Mirjam Gilhuis.
Uit verschillende vergelijkende internationale studies blijkt dat Nederlandse scholieren relatief weinig weten van democratie. Historicus en Amerika-deskundige Willem Post ondersteunt scholen door als gastdocent leerlingen kennis bij te brengen over de democratische rechtstaat. In zijn workshops kijkt hij verder dan de instituties en laat hij ...
Waarom vertrekken leraren en docenten uit het onderwijs? ResearchNed ging op zoek naar antwoorden in opdracht van OCW. Walter van den Elsen, senior adviseur Duurzame Inzetbaarheid van KPC Groep, bestudeerde nauwgezet het rapport.
Voor leren en voor groei is een veilig en uitnodigend schoolklimaat nodig. Daarover bestaat geen twijfel. Maar wat doe je als grenzen worden overschreden? Hoe borg je dan die veilige basis?
De zorgcoördinator/ondersteuningscoördinator speelt een centrale rol binnen het zorgbeleid van de school. In het schooljaarverzorgt KPC Groep nieuwe edities van de hooggewaardeerde basisopleiding én van de verdiepingsopleiding voor gevorderde zorg-/ondersteuningscoördinatoren.
Duurzaam inzetbare medewerkers zijn gemotiveerd, werken met plezier en blijven zich ontwikkelen. Bovendien is de kans kleiner dat zij de onderwijsorganisatie onnodig verlaten.
In de coronatijd schreef Jan Ruigrok, netwerkpartner van KPC Groep, een boek over het opbouwen, onderhouden en zo nodig herstellen van relaties binnen de school als mini-samenleving. Het boek ‘Maak van je school een veilige basis’ had even goed vandaag geschreven kunnen worden, zo komt naar voren uit herlezing. Jan stelt actuele en relevante the...
Al zeilend een half jaar nieuwe vaardigheden ontwikkelen, andere culturen leren kennen en tussen de bedrijven door aan de slag gaan met de reguliere lesstof van je school.
Onze netwerkpartner Ton Bruining laat zijn lezers in zijn prikkelende blogs graag meedenken over de essentie van goed onderwijs. In een interview gaat Ton onder meer in op de betekenis van kernwaarden, de ontwikkeling van eigentijdse onderwijsconcepten, wendbaar leiderschap en het doorbreken van systeemgrenzen in het belang van kinderen.
Ben jij IB-er, stafmedewerker, teacher leader of intern projectleider? Ontwikkel komend schooljaar je adviesvaardigheden met onze Opleiding Intern Onderwijsadviseur!
Een prachtige mijlpaal! Als eerste in Nederland hebben de leerlingen van het Bouwcollege Wielewaal in Rotterdam hun SVA1- certificaat ‘Werken in de bouw’ behaald.
In iedere klas zit gemiddeld één kind dat thuis is mishandeld, misbruikt of verwaarloosd.Meer dan de helft van de gevallen van seksueel misbruik gebeurt in de thuissfeer. Dit blijkt uit een recent verschenen rapport van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen.Online pesten, sexting en grooming is een veelvoorkomend...
Onderwijsprofessionals motiveren om te blijven leren is essentieel in een tijd waarin innovatie in het onderwijs noodzakelijk is om de problemen het hoofd te bieden. Ton Bruining, expert op het vlak van professionalisering en onderwijs- en organisatieontwikkeling, deelt zijn inzichten en geeft een voorproefje op wat deelnemers mogen verwachten v...
De vorige editie zat snel vol, maar goed nieuws: we organiseren een extra ronde! Ben jij zorg- of ondersteuningscoördinator in het voortgezet, praktijk- of speciaal onderwijs en wil je jouw functie naar een hoger niveau tillen? Schrijf je dan nu in voor de nieuwe editie. Start op 17 december.
Elke leerling zoekt op zijn manier de grenzen op. Soms met ongeïnteresseerd of zelfs agressief gedrag. Provocatieve begeleiding is een uitdagende coachingsaanpak. Gericht op het doorbreken van gedragspatronen en het motiveren van leerlingen. Jan Ruigrok en Johan Vlasblom zijn specialist op dit terrein en verzorgen trainingen voor KPC Groep. Zowe...
“Iedere onderwijsprofessional verdient tijd voor bezinning,” vertelt Bart van Linder, medeontwikkelaar van het nieuwe programma 'Passie voor onderwijs. Hoe houd je het vuur brandend?'. Deze tweedaagse training, die ZIN Academie samen met KPC Groep organiseert, richt zich op docenten die hun enthousiasme voor het vak willen hervinden.
Op 17 december start de nieuwe editie van onze basisopleiding ondersteuningscoördinator/zorgcoördinator. Wat spreekt deelnemers aan in deze opleiding? Wat voor inzichten namen eerdere deelnemers mee naar hun eigen school? Lees de ervaringen van:Marleen Smink, was ondersteuningscoördinator op Terra Oldekerk (vmbo, groenonderwijs) en is nu beleids...
In het recent gepubliceerde rapport Een Stevige Stem van de Onderwijsraad wordt benadrukt dat de zeggenschap van leraren cruciaal is voor de kwaliteit, uitvoerbaarheid en het draagvlak van onderwijsbeleid, zowel op school- als op landelijk niveau. Het rapport kreeg niet veel media-aandacht, maar het thema is zeer relevant. Ton Bruining, opleider...
AI en tools zoals ChatGPT maken in rap tempo hun opmars in het onderwijs. Veel leerlingen en studenten omarmen deze innovatieve technologie al volop, terwijl docenten nog op zoek zijn naar manieren om ChatGPT effectief in hun werk te gebruiken. Hoe kan deze AI-tool hun lessen verrijken? En hoe kunnen leraren beter begrijpen hoe leerlingen deze t...
Onderzoek toont aan dat leerlingen teksten beter leren begrijpen door er samen over te praten en te schrijven. Inzet van deze taalvaardigheden zorgt niet alleen voor meer tekstbegrip, maar ook voor een grotere kennis van de wereld en meer leesplezier.
Ben je intern begeleider, kwaliteitscoördinator, teacher leader, projectleider of stafmedewerker en wil je beter in positie komen en je adviesvaardigheden verbeteren?Ben je bestuurder of directeur en wil je collega’s verleiden om in de rol van intern onderwijsadviseur eraan bij te dragen dat er slimmer met de kennis, competenties en ervaringen v...
Opgroeien en leren gaan niet zonder rimpels en conflicten. Jan Ruigrok heeft met zijn training provocatieve coaching al veel docenten, mentoren en leerlingbegeleiders handvatten gegeven om met uitdagend gedrag van leerlingen om te gaan. Als trainer bij KPC Groep inspireert hij deelnemers om met humor, authenticiteit en onverwachte interventies d...
Nieuwe ontwikkelingen rond Passend Onderwijs; een groeiend aantal thuiszitters; het versterken van samenwerking tussen onderwijs en zorg. Pieter Jan Hiemstra staat stil bij de vraagstukken waarmee ondersteuningscoördinator te maken krijgen. Samen met Ton Bruining verzorgt hij de tweede editie dit schooljaar van de Basisopleiding Ondersteuningsco...
TeunJan van Ooijen, tegenwoordig teamleider op het Christelijk College Groevenbeek, volgde de opleiding Intern Onderwijsadviseur van KPC Groep. Vanuit een innerlijke drive om onderwijs te verbeteren en beter aan te laten sluiten bij leerlingen, nam hij deel. “Ik wilde geen lesboer worden die elke zomer een map opbergt en in september weer op dez...
In de eerste week van februari was er volop aandacht voor het pesten op scholen. Het NOS-journaal, Renze op 4, Nieuwsuur en bijna alle kranten haakten aan op berichten van de onderwijsinspectie die constateerde dat de meldingen van geweld waaronder pesten blijven stijgen. Eerder werd bekend dat het aantal depressies onder jongeren beangstigende ...
De Onderwijsinspectie luidt de noodklok: incidenten op scholen nemen toe en sociale veiligheid staat onder druk. Dit onderstreept het belang van goed opgeleide vertrouwenspersonen. Patricia Ohlsen, ervaren trainer, weet precies waar zij in de praktijk tegenaan lopen. Binnenkort start de driedaagse basistraining vertrouwenspersonen, waarin zij le...
Hoe zorg je ervoor dat onderwijs beter aansluit bij de behoeften van kinderen? Hoe geef je betekenis aan onderwijs anders organiseren? Hoe zorg je voor een doorgaande lijn van het didactisch handelen in de school? Als adviseur, trainer en coach focust Sandra Loos, netwerkpartner van KPC Groep, zich sterk op ontwikkel- en veranderprocessen in met...
Actief als dyslexiecoach of wil je aan de slag als dyslexiecoach? In het nieuwe schooljaar gaat in september onze opleiding van start. Deze staat onder leiding van Esther de Boer.
Als intern begeleider, stafmedewerker, kwaliteitscoördinator of inhoudelijk expert wil je meer bereiken binnen je school of onderwijsorganisatie. Je wordt gevraagd om advies te geven aan collega’s, werk- en projectgroepen, of de schoolleiding en je wilt deze rol verder ontwikkelen. Of je bent schoolleider en je wilt jouw ervaring inzetten om ond...
Bij School Lyndensteyn in Beetsterzwaag draait het om maatwerk en het ontdekken en versterken van ieders talent. Het leerlingvolgsysteem Doen In maakt op de VSO-afdeling een wezenlijk verschil in de manier waarop leerlingen hun voortgang ervaren en hun ontwikkeling stimuleren.
Als intern begeleider, stafmedewerker, kwaliteitscoördinator of inhoudelijk expert wil je meer bereiken binnen je school of onderwijsorganisatie. Je wordt gevraagd om advies te geven aan collega’s, werk- en projectgroepen, of de schoolleiding en je wilt deze rol verder ontwikkelen. Of je bent schoolleider en je wilt jouw ervaring inzetten om ond...
Opgroeien en leren gaan niet zonder rimpels en conflicten. Jan Ruigrok heeft met zijn training provocatieve coaching al veel docenten, mentoren en leerlingbegeleiders handvatten gegeven om met uitdagend gedrag van leerlingen om te gaan.
Manon Arts is expert in executieve functies. Wat haar aanpak bijzonder maakt, is de manier waarop ze eigenaarschap écht bij leerlingen legt. “Een leerling weet vaak heel goed wat hem niet helpt. Maar dan moet je wel het gesprek voeren. Eerlijk, open, en met de juiste handvatten.”
Wat doe je als een leerling ongemotiveerd is of met zijn gedrag een stoorzender is in de klas? Een groeiend aantal onderwijsprofessionals maakt gebruik van provocatieve coaching, ziet Jan Ruigrok. “Ongemak creëren kan bevrijdend werken en leidt in de kortste keren tot een diepgang in het contact dat je niet eerder bereikte.” Op 10 november star...
Hoogbegaafdheid blijft nog te vaak een blinde vlek in het onderwijs. Juist nu, in een tijd waarin lerarentekorten en prestatiedruk op scholen toenemen, pleit trainer Esther de Boer voor gerichte aandacht voor deze groep leerlingen. “Een hoogbegaafdencoach is geen luxe, maar een noodzaak,” stelt ze.
Sociale veiligheid is niet iets wat je kunt regelen met een protocol of meldcode. Dat is de indringende boodschap van de Onderwijsinspectie, die zich onlangs kritisch uitliet over hoe scholen met dit thema omgaan. Op teveel plekken wordt vertrouwd op papieren procedures, terwijl het echte gesprek over gedrag, relaties en cultuur vaak uitblijft.
