In Nederland bestaat een zogenaamd duaal onderwijsstelsel. Daarin wordt onderwijs opgedeeld in openbare en bijzondere scholen. In de praktijk zijn er echter grofweg drie groepen basisscholen te onderscheiden: de openbare scholen, de confessioneel bijzondere scholen en de algemeen bijzondere scholen.

 

 

Openbare scholen zijn scholen die voor iedereen toegankelijk zijn. Openbaar onderwijs wordt door de overheid geregeld. De gemeente of een bestuurscommissie of stichting die door de gemeente is gestart regelt de besturing van een openbare basisschool. Ieder kind en elke docent kan les krijgen of geven aan een openbare school.

 

 

Bijzondere scholen zijn scholen die hun lessen baseren op een godsdienstige, levensbeschouwelijke of pedagogische grondslag. Het bestuur van bijzondere scholen wordt door verenigingen of stichtingen geregeld. Bijzondere scholen mogen leerlingen of docenten weigeren die een andere overtuiging hebben dan die van de school. De bijzondere scholen kunnen grofweg ingedeeld worden in twee categorieën: de confessioneel bijzondere scholen en de algemeen bijzondere scholen.

 

 

Een godsdienstige of levensbeschouwelijke overtuiging ligt ten grondslag aan de confessioneel bijzondere scholen. Tot de confessioneel bijzondere scholen worden protestantse, katholieke, joodse, islamitische, hindoeïstische, gereformeerde, reformatorische, evangelische en interconfessioneel (oecumenische) scholen gerekend.

 

 

Een bepaalde pedagogische overtuiging ligt daarentegen ten grondslag van de algemeen bijzondere scholen. De algemeen bijzondere scholen worden ook wel neutraal bijzondere scholen genoemd. Hieronder volgt een omschrijving van de verschillende soorten algemeen bijzonder onderwijs.

 

Daarnaast bestaan er ook nog samenwerkingsscholen. Deze scholen zijn een combinatie van openbaar en bijzonder onderwijs.

 

 

 

Daltononderwijs is een onderwijsvorm waarbij het kind centraal staat en waar de focus ligt op vrijheid in gebondenheid, zelfstandigheid en samenwerking. Het Daltononderwijs kent weinig klassikale les. In plaats daarvan krijgen kinderen taken die zij in een bepaalde tijd af moeten ronden. Daarbij moeten zij zelf hun tijd indelen. Deze taken kunnen de vorm hebben van week- of maandtaken en individuele of groepstaken. Leraren hebben daarbij de rol van begeleider. Kinderen moeten in dit type onderwijs leren te komen tot oplossingen door middel van samenwerking. Daarbij leren zij de taken te plannen en uit te voeren op een zelfstandige wijze. Kinderen hebben daarbij de mogelijkheid om ook buiten de klas te werken.

 

 

Ervaringsgericht onderwijs richt zich op wat er in kinderen omgaat. Ervaringsgericht onderwijs gaat uit van welbevinden en betrokkenheid. Drie pijlers liggen ten grondslag aan deze onderwijsvorm: Het vrije initiatief (de kinderen moeten meer betrokken worden doordat ze zelf het initiatief nemen), milieuverrijking  (er wordt een klassen- en schoolomgeving gecreëerd met voor kinderen interessante en uitdagende materialen en activiteiten) en de ervaringsgerichte dialoog. De ervaringsgerichte dialoog helpt de leerkracht om een goede relatie met de kinderen op te bouwen en hen zo goed mogelijk te begrijpen en te begeleiden.

 

 

Het Freinetonderwijs is een onderwijssoort die gericht is op de ervaringen van kinderen. Daarnaast is het in dit type onderwijs de bedoeling dat de leerlingen zelf meer invloed hebben op hun eigen onderwijs en dat zij leren door de ervaringen van leeftijdsgenoten en volwassenen. De rol van de leraar is daarbij om extra diepte aan te brengen in deze ervaringen en een bepaalde structuur te handhaven.

 

 

Jenaplanonderwijs is onderwijs dat is gebaseerd op de integratie van de intellectuele ontwikkeling en opvoeding in het onderwijs dat kinderen volgen. Het Jenaplanonderwijs kent geen klassen, maar stamgroepen, waarin kinderen zitten die qua leeftijd maximaal drie jaar van elkaar verschillen. Elk van deze stamgroepen heeft een eigen ruimte, waarvoor de kinderen zelf verantwoordelijk zijn. De focus in dit type onderwijs ligt op de samenwerking tussen kinderen, niet alleen van de eigen leeftijd, maar ook van andere leeftijden. Er wordt in het Jenaplanonderwijs veel nadruk gelegd op de ontwikkeling van creatieve en sociaal-emotionele vaardigheden. Daarbij wordt gebruikgemaakt van een vast weekschema, waarin onder andere kringgesprekken, zelfstandigheid en samenwerking rondom thema's en creatieve vakken in opgenomen zijn. Ook wordt gelet op een afwisseling van spanning en ontspanning tussen de activiteiten. Ondanks het gebrek aan klassikaal onderwijs, is er een duidelijke structuur te onderscheiden, waarbij geborgenheid en huiselijkheid veel aandacht krijgen.

 

 

Iederwijsonderwijs richt zich op wat kinderen zelf nodig hebben. In het Iederwijsonderwijs wordt gedacht dat kinderen van nature vanuit zichzelf een weg kunnen vinden. Daarbij biedt zij een veilige en inspirerende omgeving waarin kinderen de ruimte krijgen om zichzelf te ontwikkelen en hun activiteiten binnen het onderwijs te regelen. De kinderen proberen zelf hun onderwijs en leermethoden vorm te geven. Iederwijs probeert het onderwijs met een open blik te bekijken.

 

 

Een Leonardoschool is een onderwijsvorm voor kinderen die hoogbegaafd zijn. Een kind wordt tot de hoogbegaafden gerekend als het een IQ van 130 of hoger heeft, creatief is in het bedenken van oplossingen en doorzettingsvermogen heeft om een taak te volbrengen. De kinderen op een Leonardoschool krijgen leerstof aangeboden, die bij hun interesse en intelligentie past. Zo wordt er al op heel jonge leeftijd een tweede taal aangeboden, Engels vanaf een leeftijd van 4 jaar en Spaans wordt gegeven aan kinderen vanaf 8 jaar. Daarnaast is er ook veel ruimte voor filosofie, informatica, wiskunde, Leren Leren en Leren Ondernemen en eigen inbreng van de kinderen. Ook krijgen ze les in bijvoorbeeld sociale vaardigheden, muziek, dans en denksporten. De school werkt samen met vakleerkrachten op deze gebieden. De lessen worden klassikaal gegeven, de leerlingen krijgen soms ook huiswerk mee.

 

 

Het Montessori-onderwijs is gebaseerd op het idee dat kinderen zichzelf kunnen ontwikkelen. Kinderen die Montessori-onderwijs volgen, hebben weinig tot geen klassikale lessen. In plaats daarvan krijgen ze taken, die ze op een bepaald tijdstip op de dag of in de week af moeten hebben. De groepen bestaan uit kinderen van verschillende leeftijden. Deze worden opgesplitst in drie jaarlagen, waardoor kinderen afwisselend de jongste, de middelste en de oudste zijn. Het kind moet in dit type onderwijs zelf zijn of haar fouten ontdekken en corrigeren. Er wordt geen gebruik gemaakt van beoordeling in de vorm van cijfers of rapporten. Wel wordt door de leraren (of begeleiders) geregistreerd wat leerlingen doen en op welke manier.

 

 

Nutsonderwijs is een onderwijsvorm die niet afhankelijk is van een levensbeschouwelijke of maatschappelijke stroming. De voornaamste doelstellingen van het nutsonderwijs zijn: respect voor andere levensbeschouwingen, nadruk op kritisch denken en het komen tot een weloverwogen oordeel op basis van vrijwilligheid, het bieden van een ononderbroken ontwikkelingsproces, afgestemd op de talenten en mogelijkheden van de individuele leerling, ontwikkeling van de gehele mens, zowel emotioneel als verstandelijk, het verwerven van de nodige kennis en sociale, culturele en lichamelijke vaardigheden, onderwijs dat uitgaat van het feit dat kinderen opgroeien in een multiculturele samenleving.

 

 

Deze visie legt de nadruk op de ontwikkeling van de leerlingen. In deze onderwijsvorm wordt een leerlinggerichte pedagogiek verbonden met een activerende didactiek. Een centraal concept is daarbij de zone van naaste ontwikkeling, het verschil tussen wat het kind zonder hulp kan en wat het met hulp kan.

 

 

De structuur van een Sudbury school is gebaseerd op een directe democratie. Iedereen in de school, studenten en staf, hebben een gelijke stem in de volledige organisatie van de school. Bij dit type onderwijs zijn kinderen volledig verantwoordelijk voor hun eigen leven, leren en toekomst. Er zijn geen opgelegde klassen, leerplannen, overhoringen. Het Sudbury-onderwijs is om deze reden een controversiële onderwijsvorm.

 

 

Een vrijeschool, ook wel Steinerschool genoemd, is een school die vrij is van staatsinmenging. De vrijeschool is gebaseerd op de antroposofie, waarin ontwikkeling van de menselijke vermogens centraal staat. Tevens worden de sociale en kunstzinnige aspecten van het leven benadrukt. In het onderwijs van de vrijeschool wordt gedacht dat de leerling een 'opdracht' heeft in het leven. Het onderwijs zelf biedt hem of haar ondersteuning bij deze opdracht. De klassen bestaan uit leerlingen van verschillende leeftijden. In de klas wordt spel en materialen aangeboden op een manier die de eigen invulling door het kind in acht neemt. In dit type onderwijs staan ritme en herhaling centraal. Daarnaast wordt geprobeerd een gevoel van veiligheid, warmte en vertrouwen te creëren ter optimalisatie van de ontwikkeling van het kind.

 

© Nationale Onderwijsgids