NIJMEGEN - 'Ik ben een van de zeldzame mannen die niet de hele dag aan seks denkt.' De grammaticale fout in deze zin ('denkt' hoort 'denken' te zijn) wordt in 80 procent van dergelijke constructies gemaakt. Taalwetenschappers van de Radboud Universiteit hebben een verklaring, die ze zaterdag 4 februari presenteren op de jaarlijkse Taalkunde in Nederland-dag.

'Stefanie is een van de weinige studenten die wel een kamer heeft gevonden in Amsterdam.' 'Steven is een van de velen die aan dit onderzoek heeft meegedaan.' De Nijmeegse taalwetenschappers onderzochten 268 zinnen van dit type, die ze vonden op het internetforum Fok!. Ze kozen voor die bron omdat het hen ging om spontaan geschreven tekst, waar mensen niet al te lang over nadenken en waarbij geen eindredacteur is die hen verbetert. In maar liefst 80 procent van de gevallen bleken schrijvers te kiezen voor de 'foute' persoonsvorm in deze constructie. Waarom?

Bijzonder! Speciaal!
'We hebben lang gezocht naar een significante factor', vertelt hoogleraar Taalwetenschap Helen de Hoop. Slechts twee factoren bleken er toe te doen: of er wel of niet een zelfstandig naamwoord staat in de eerste helft van de constructie en of de constructie een bepaald contrast oproept. Staat er 'een van de velen' in plaats van 'een van de vele deelnemers', dan kiezen schrijvers nog vaker - in 90 procent van de gevallen - voor de 'foute' persoonsvorm.

En wat dat contrast betreft: 'Het blijkt dat deze constructie vooral wordt gebruikt om duidelijk te maken dat iemand een bijzondere eigenschap heeft of iets doet wat afwijkt. Zeker, je hebt zinnen als 'Mark is een van de slachtoffers van het verkeersongeluk die nog in het ziekenhuis ligt', waarbij Mark niet anders is dan de andere slachtoffers, maar wat je vaker ziet, zijn zinnen als 'Mark is een van de weinige slachtoffers die het ziekenhuis heeft mogen verlaten'. Of: 'Ik ben een van de zeldzame mannen die niet de hele dag aan seks denkt.' Zinnen waarbij over het onderwerp van de zin - Mark, ik - wordt verteld dat daar iets speciaals mee is.'

Efficiënte keuze
En omdat het onderwerp dat zo bijzonder is enkelvoud is, kiezen schrijvers als vanzelf voor een persoonsvorm in enkelvoud in de bijzin die volgt - ook al is dat verkeerd. Een keuze op semantische, betekenisinhoudelijke grond dus - niet op grammaticale. 'Het is efficiënt om die keuze te maken, want zo druk je in één klap uit dat er iets bijzonders aan de hand is met het onderwerp van de zin. Te verwachten valt dan ook dat het gebruik van deze 'verkeerde' constructie alleen maar zal toenemen en ook, dat zien we al, gebruikt zal worden in gevallen waarin het voor de betekenis niet nodig is. Net zolang tot niemand meer weet wat ook alweer de norm was.'

© Nationale Onderwijsgids