Een belangrijk onderdeel van de examenvreestraining, die ik op school met een collega verzorg, is het focussen op succeservaringen. We zijn als mensen namelijk vaak geneigd om onze aandacht te richten op negatieve ervaringen, waardoor positieve situaties in meer of mindere mate genegeerd worden. Je kan dit vergelijken met een zaklamp die in het donker ergens op schijnt. Je ziet dan slechts een klein stuk van wat je belicht, waardoor je de rest niet kan zien. Oftewel: wanneer je aandacht gericht is op wat er niet goed gaat, zie je waardevolle succesmomenten vaak over het hoofd. Terwijl die momenten juist leerzaam zijn.
Tegelijkertijd las ik op de NOS-nieuwssite over het onderzoek dat de Vlaamse hoogleraar pedagogiek Orhan Agirdag deed, naar aanleiding van het PISA-onderzoek uit 2022. Dit is een grootschalig en vergelijkend onderzoek onder scholieren van vijftien jaar dat driejaarlijks in meer dan tachtig landen wordt afgenomen. Hierbij wordt onder andere gekeken naar de lees- en rekenvaardigheden en het welbevinden van de leerlingen. In het onderzoek van 2022 werd daarnaast ook ingezoomd op de mate van ordeverstoringen tijdens de wiskundelessen in de diverse landen. Van de leerlingen die dit invulden gaf 81 procent aan dat er ten minste in sommige lessen niet wordt geluisterd naar wat de leraar zegt. Tevens gaf 83 procent van de leerlingen aan dat het in sommige (wiskunde)lessen rommelig en lawaaiig is. Een resultaat dat ervoor zorgde dat Nederland op de vijfenzestigste plaats staat van alle deelnemende landen aan het PISA-onderzoek. Alleen Frankrijk scoorde van de West-Europese landen slechter op dit onderdeel.
Open deur
Onderzoeker Agirdag zag tevens in zijn bevindingen dat de leerlingen in drukke en rumoerige klassen duidelijk een lagere score behaalden voor de rekentoetsen ten opzichte van de leerlingen die in klassen zaten waar de disciplinaire orde beter was. In een aantal gevallen duidden de resultaten zelfs op een leerkloof van meer dan een heel schooljaar. Hoogleraar orthopedagogiek Bram Orobio de Castro gaf in het artikel zijdelings aan dat er, naar aanleiding van deze bevindingen, onder andere meer moet worden ingezet op het beter opleiden van leraren, ‘zodat ze weten hoe je kinderen bij de les houdt'. Een opmerking die enigszins neigt naar een open deur, mede omdat bij diverse problemen die spelen in het onderwijs al snel richting de scholen, de leraren en de lerarenopleidingen gewezen wordt.
Onderwijsmissers
Laten we zijdelings niet vergeten dat een aantal externe factoren de laatste tijd ook geen positieve bijdrage hebben geleverd aan de status en de situatie van ons huidige onderwijs. Wat orde en discipline betreft dient de politieke sfeer in ons land daarbij niet altijd als voorbeeld voor jongeren. Met name de verharde toon, het woordgebruik, het elkaar niet laten uitspreken en de radicalere opvattingen van de diverse politieke partijen en hun vertegenwoordigers vallen hierbij op. En dan heb ik het nog niet over de onderwijsmissers die uit de koker van diverse onderwijsministers en staatssecretarissen kwamen en vrij ongefundeerd in het onderwijsveld werden ingevoerd de afgelopen decennia.
Externe uitdagingen
De diverse vormen van social media zijn daarnaast niet meer uit onze levens weg te denken en drukken een overduidelijke stempel op onze communicatie en omgang met elkaar. Een gegeven dat onvermijdelijk ook terug te zien is in de klaslokalen. Wat ooit begon als een potentiële verrijking van onze sociale contacten, loopt inmiddels uit op een verarming van onze sociale omgang en de resultaten. Hierbij worden kinderen en jongvolwassenen het hardst getroffen. Influencers tonen in de vele miljoenen beschikbare filmpjes zogenaamd voorbeeldgedrag dat snel wordt opgepikt, games en apps als Snapchat en TikTok werken verslavingen in de hand, concentratiebogen verslappen zienderogen en een les zonder telefoon voelt soms aan als een digitale amputatie van het sociale zijn. Het zijn maar enkele beknopte voorbeelden van externe uitdagingen waar scholen en leraren tegenwoordig mee te maken hebben die tevens geen goede reclame zijn voor de broodnodige nieuwe leraren in opleiding.
Positief licht
Omdat niemand ongehoord en ongezien in het donker wil staan, wil ik afsluitend een forse lichtbundel laten schijnen op datgene wat werken in het onderwijs juist zo bijzonder maakt, ondanks de bevindingen van het onderzoek en de beschreven externe triggers. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de enthousiaste en hardwerkende leerlingen die meestal vrolijk zijn, hun werk goed proberen te doen en er het beste van willen maken. Of de vriendelijke leerlingen die je altijd begroeten bij binnenkomst in het lokaal en vragen hoe je weekend was. Of de mooie persoonlijke overwinningen die behaald worden en gevierd mogen worden, in welke vorm dan ook. Of de ...... Wanneer we meer ons licht laten schijnen op datgene wat goed gaat, zal het steeds minder donker worden om ons heen. En dat zal uiteindelijk zijn weerslag hebben op de negatieve berichten die ons onderwijs nu nog kenmerken en, wie weet, ook op de toekomstige (onderzoeks)resultaten.
Pascal Cuijpers
(Docent VO, publicist en auteur van o.a. ‘Alles van waarde is weergaloos!’)
