Wat zijn de nadelen van gratis kinderopvang?

Vanaf 2029 wordt de kinderopvang bijna gratis voor werkende ouders. Het nieuwe systeem vervangt de kinderopvangtoeslag. De overheid betaalt dan meteen de kinderopvangorganisatie, waardoor ouders niet meer onverwacht grote bedragen hoeven terug te betalen. Dat klinkt als zeer goed nieuws. Maar het kabinet heeft in november toegegeven dat er ook risico’s aan gratis kinderopvang zitten. De redactie van de Nationale Onderwijsgids ging daarom op zoek naar de nadelen van gratis kinderopvang.

Ouders gaan nauwelijks meer werken

Volgens het Centraal Planbureau (CPB) en het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) levert het stelsel straks maar een beperkte toename in het arbeidsaanbod op. Volgens de raming komen er niet meer dan 15.000 banen bij. Binnen gezinnen met midden- en hoge inkomens wordt al veel gewerkt. Ouders met een laag inkomen krijgen helemaal geen duw richting de arbeidsmarkt. Zij krijgen op dit moment al 96 procent van de kosten vergoed. 

Kinderopvang wordt niet goedkoper

Het kabinet heeft het dan wel over ‘bijna gratis kinderopvang’, maar de opvang wordt in werkelijkheid niet goedkoper of gratis. Voor werkende ouders met een hoog inkomen daalt de eigen bijdrage aanzienlijk, maar de werkelijke kostprijs van de kinderopvang daalt niet. Deze blijft gelijk of stijgt waarschijnlijk zelf door extra administratieve lasten en personeelstekorten. 

De enige groep die er dus echt fors op vooruit gaat, zoals hierboven al genoemd, zijn de ouders met hoge inkomens. Zij profiteren van de inkomensafhankelijke vergoeding en kunnen er jaarlijks duizenden euro’s op vooruit gaan. Daarmee wordt de kinderopvang niet goedkoper, maar juist duurder om te leveren en de rekening komt indirect weer bij de ouders en de overheid terecht.

Minder kansen voor armere kinderen

De planbureaus trekken ook de conclusie dat de gevolgen voor de ontwikkeling van kinderen en de kansengelijkheid negatief zijn. “Kinderen met achterstanden behoren vaak tot de lagere inkomensgroepen. Juist die groepen zullen niet profiteren van het plan van het kabinet, omdat de opvang voor hen duurder en minder toegankelijk wordt.”

Brancheorganisatie Kinderopvang is bang dat de kwaliteit verslechtert als de kinderopvang straks gratis is. Ze zijn bang dat er te veel sprake is van vrijblijvendheid, terwijl goede kinderopvang juist structuur en regelmaat nodig heeft. Het kan zelfs zo zijn dat de vraag naar kinderopvang in 2029 explosief stijgt, waardoor er nog langere wachtlijsten ontstaan. 

Depressies en angstklachten

Uit een Canadees onderzoek blijkt zelfs dat kinderen die gebruikmaken van gratis kinderopvang vaker last hebben van depressies en angstklachten. Dat komt doordat de kwaliteit van de kinderopvang omlaag ging en de kinderen daardoor niet genoeg ontwikkelkansen kregen.

Effect op het geboortecijfer?

Sociaal demograaf Jan Latten stelde in 2021 bij NOS dat er diverse wetten en regels zijn in Nederland die het geboortecijfer negatief beïnvloeden, ook al is het een onbedoeld gevolg. Hij wees op bijvoorbeeld de toewijzingregels voor sociale huur en de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Jonge stellen met een kinderwens kiezen er hierdoor steeds vaker voor om hun kinderwens uit- of af te stellen. 

De invoering van de bijna gratis kinderopvang kan het dalende geboortecijfer enigszins bijsturen, al zal de correctie niet heel groot zijn. “De invoering van de gratis kinderopvang is door de beleidsmakers niet daarvoor bedoeld, maar er wordt wel een financiële drempel weggenomen als het om kinderen krijgen gaat”, zei Latten vier jaar geleden.

Gratis kinderopvang lijkt dus heel mooi, maar er zitten zeker nog wat kanttekeningen aan. Het is vooral nadelig voor kinderen en ouders met een lager inkomen. Gelukkig duurt het nog even voordat het officieel in werking wordt gezet. Hoe denk jij over gratis kinderopvang? Laat het ons vooral weten!

Bronnen: Het Parool, EenVandaag, DebiCare, RTL Nieuws, NRC, Kinderopvang-wijzer, NOS