Voortgezet onderwijs besteedt nog te weinig aandacht aan lezen

De leesvaardigheid van Nederlandse jongeren staat onder druk. Wat doen scholen om het leesklimaat in het voortgezet onderwijs te versterken? Nieuw onderzoek van Stichting Lezen laat zien dat scholen het belang van lezen breed onderschrijven, maar dat structurele randvoorwaarden achterblijven. Zo geeft een op de vijf schoolleiders aan onvoldoende budget en taakuren te hebben voor leesbevordering. Ruim een derde van de docenten Nederlands zegt dat leesonderwijs enkel binnen hun eigen vak blijft. Dat meldt Stichting Lezen.

Extra inspanningen zijn nodig om de teruglopende leesvaardigheid en -motivatie onder jongeren te keren. Dat blijkt uit onderzoek van Stichting Lezen onder docenten Nederlands en schoolleiders, uitgevoerd in samenwerking met DUO-Onderwijs. Directeur Tamar van Gelder van Stichting Lezen benadrukt: “Een kwartier per dag vrij lezen is voor de meeste scholen nog een onhaalbare luxe. Terwijl leesvaardigheid een essentiële basisvaardigheid is voor leren, burgerschap en kansengelijkheid. Dit onderzoek laat zien wat goed gaat, maar ook waar kansen liggen om het leesonderwijs te versterken.”

Visie op leesonderwijs

Vrijwel alle schoolleiders (94 procent) geven aan dat hun school een visie op leesonderwijs heeft. Dat laat zien dat scholen het belang van lezen onderstrepen. Toch wordt deze visie niet altijd structureel verankerd. Slechts de helft van de scholen beschikt over een formeel leesbeleidsplan en minder dan de helft (42 procent) vertaalt de visie op leesonderwijs naar een jaarlijks plan met concrete doelen en acties voor lezen en leesbevordering. Bovendien zegt één op de vijf schoolleiders onvoldoende budget en taakuren te hebben om de schoolvisie op lezen en leesbevordering daadwerkelijk uit te kunnen voeren.

Mediatheek of schoolbibliotheek

Ook andere randvoorwaarden staan onder druk. Een minderheid van de schoolleiders (43 procent) geeft aan dat hun school beschikt over een mediatheek of schoolbibliotheek met een professionele mediathecaris die leerlingen en docenten kan adviseren over lezen en zorg draagt voor een rijke en actuele boekencollectie.

Alleen bij Nederlands lezen

Daarnaast blijft het leesonderwijs veelal beperkt tot het vak Nederlands. Ruim een derde (37 procent) van de docenten geeft aan dat alleen binnen dit vak aandacht is voor leesonderwijs, waardoor een schoolbrede aanpak ontbreekt. Dat blijkt ook uit de samenstelling van het kernteam lezen, dat verantwoordelijk is voor de ontwikkeling en uitvoering van het leesbeleid. Waar docenten Nederlands vrijwel altijd deelnemen, zijn zaakvakdocenten in slechts een derde van de scholen vertegenwoordigd. Ook de ouderbetrokkenheid blijft achter: een derde van de schoolleiders geeft aan dat de lees- en literaire ontwikkeling van leerlingen op hun school onderwerp van gesprek is met ouders.

Maar liefst 94 procent van de docenten Nederlands ervaart obstakels om lezen te bevorderen bij hun leerlingen. Het ‘suffe’ imago van lezen (76 procent) en de beperkte concentratie op langere teksten (59 procent) worden het meest genoemd. Vier op de tien docenten zeggen bovendien te weinig lestijd te hebben voor leesbevordering.

Acht aanbevelingen om scholen te ondersteunen

Om scholen te ondersteunen bij het versterken van hun leesonderwijs, presenteert Stichting Lezen acht aanbevelingen. Belangrijke punten zijn: elke school een eigen bibliotheek met actuele collectie en deskundige begeleiding, meer tijd in de klas voor vrij lezen – slechts 16 procent van de scholen haalt momenteel de richtlijn van zestig minuten per week – en consequenter werken met rijke teksten in alle vakken. Dat gebeurt nu op maar een derde van de scholen. Daarnaast wijst Stichting Lezen schoolleiders op de door de overheid beschikbaar gestelde middelen. “Maak gebruik van van de financiering en expertise die er is, scholen hoeven het wiel niet opnieuw uit te vinden en staan er niet alleen voor,” aldus Van Gelder. 

Hoopvolle signalen

Er zijn ook hoopvolle signalen: 84 procent van de scholen heeft een kernteam lezen en vrijwel alle docenten Nederlands besteden actief aandacht aan leesbevordering. Driekwart laat leerlingen wekelijks vrij lezen en leerlingen krijgen veel keuzevrijheid binnen het literatuuronderwijs – een duidelijk signaal dat de vaak genoemde ‘verplichte leeslijst’ in de praktijk niet bestaat.